Werken mobiele werknemers langer?

“Optrekken pensioenleeftijd werkt pas als dat ingebed is in andere maatregelen.” (Prof. Ludo Struyven, HIVA)

Het is een oud zeer: in vergelijking met de ons omringende landen verlaten Belgische werknemers merkelijk vroeger de arbeidsmarkt. Tegelijkertijd zijn we zeer honkvast: 81 procent van de 55 tot 64-jarigen heeft tien jaar anciënniteit bij zijn huidige werkgever.

Pleidooi voor mobiliteit?

‘In het verleden werd weleens ten onrechte gesuggereerd dat er een correlatie bestaat tussen die lage mobiliteit en de activiteitsgraad’, zegt prof. Ludo Struyven, die het HIVA-onderzoek leidde.

Zijn collega Montserrat Gonzalez Garibay treedt hem bij. ‘Mobiliteit is geen wonderoplossing. Je kan mensen die al heel hun carrière bij dezelfde werkgever werken niet zomaar vragen om van werk te veranderen. Deze studie is dan ook niet zomaar een pleidooi voor mobiliteit. We hebben wel gekeken in welke mate een verandering van job mensen langer aan het werk kan houden.’

Geen paradox

Er is dus geen een-op-een verhouding tussen een lage jobmobiliteit en dito activiteitsgraad bij vijftigers en zestigers. Toch zou wat extra mobiliteit ervoor zorgen dat mensen langer aan het werk blijven. Paradoxaal? Niet helemaal. Immers: in een aantal sectoren verlaten heel wat werknemers merkelijk vroeger de arbeidsmarkt.

‘Kijk naar de bouwsector, of het onderwijs’, zegt Struyven. ‘Heel wat oudere werknemers stoppen daar noodgedwongen met werken om gezondheidsredenen, fysiek of mentaal. Ze belanden in de ziekteverzekering met slechts weinig mogelijkheden om bij te verdienen. Dan is het zinvol om mobiliteit te stimuleren zodat deze mensen elders aan de slag kunnen.’

Buitenlandse inspiratie

Die aanpak vraagt van het beleid een omschakeling. De HIVA-onderzoekers zochten daarvoor inspiratie in het buitenland. Ze hielden erg liberale, flexibele arbeidsmarktmodellen als het Britse en het Australische tegen het licht, maar evengoed continentale modellen zoals het Finse en het Nederlandse. Steeds werd getoetst of het land een mobiliteitsregime kent: in welke mate stimuleert de overheid er de arbeidsmarktmobiliteit?

‘De belangrijkste conclusie is dat een langere loopbaan een combinatie vergt van harde en zachte maatregelen’, zegt Struyven. ‘De pensioenleeftijd optrekken is zo’n harde maatregel, maar die kan slechts werken als hij is ingebed in maatregelen die langer werken mogelijk maken. Het Finse beleid, dat zijn pensioen- en ontslagwetgeving onaangeroerd liet en maximaal inzette op de verbetering van arbeidsomstandigheden voor oudere werknemers, is een voorbeeld van de zachtere aanpak.’

Het opvallendste voorbeeld komt uit Nederland, waar brandweerlui tijdens hun carrière, die tot 20 dienstjaren gelimiteerd is, zich in samenwerking met hun werkgever rond hun 45ste klaarstomen voor een nieuwe etappe in hun loopbaan.

Roet in het eten

Zijn die buitenlandse voorbeelden bruikbaar op onze arbeidsmarkt? Volgens Ludo Struyven kunnen we vrij eenvoudig enkele interessante elementen overnemen. ‘Verder zijn onze sectorale opleidingsfondsen een troef. Die kunnen een grotere rol spelen in met betrekking tot arbeidsmarktmobiliteit dan ze nu doen.’

De institutionele versnippering kan evenwel roet in het eten gooien, meent Struyven. ‘De bevoegdheden rond arbeid zijn verdeeld. Er zijn interessante initiatieven maar die zijn niet op elkaar afgestemd. Zo zijn cao’s federale materie, maar door hun focus op arbeidsvoorwaarden zoals het loon blijven opleiding en informatie over het veranderen van job onderbelicht.’

Maatwerk

Bovendien, argumenteren de HIVA-onderzoekers, kan mobiliteit op de arbeidsmarkt de activeringsgraad slechts ten goede komen als er aan maatwerk wordt gedaan. ‘De oproep van de zorgsector naar de Ford-werknemers is een mooi voorbeeld van maatwerk. Een overheid kan faciliteren dat er over sectoren heen projecten lopen, maar zulke initiatieven moeten voor een deel ook uit de sectoren zelf komen.’

Het HIVA ziet heil in de uitbouw van een instantie die linken legt tussen werknemers en ‘vragende’ sectoren. Struyven: ‘De rol van de sociale partners is dan om ervoor te zorgen dat werknemers zich makkelijker op de arbeidsmarkt kunnen bewegen.’

Tekst: Michiel Leen