Wat nachtwerk met je lichaam en sociaal leven doet

“Ik zou niemand aanraden om ’s nachts te werken.” (Rudy Michiels, nachtwerker bij DHL)

Al negentien jaar lang werkt Rudy Michiels (60) ’s nachts bij DHL op de luchthaven van Zaventem. “Nadat ik gestopt ben als zelfstandige, was het de eerste kans om opnieuw te gaan werken”, vertelt hij. “De dag dat ik solliciteerde, kon ik al beginnen en negentien jaar later doe ik het nog altijd.”

Momenteel werkt ongeveer 3 procent van alle loontrekkenden in België in nachtdienst, zo blijkt uit cijfers van het Steunpunt Werk en Sociale Economie. We mogen dan wel leven in tijden van e-commerce en een just in time-economie, toch neemt dat cijfer al jarenlang gestaag af. In 2004 lag het bijvoorbeeld nog op 4,6 procent, in 2011 op 3,6 procent. Vooral de dalende werkgelegenheid in de industrie (waar typisch ’s nachts en in ploegen wordt gewerkt) heeft daar veel mee te maken.

Slaapapneu

Na bijna twee decennia nachtwerk zou je denken dat een lichaam zich heeft aangepast aan nachtwerk, maar dat is niet zo, zegt Rudy. “Integendeel: hoe ouder ik word, hoe meer het begint door te wegen. Ik heb bijvoorbeeld veel last van slaapproblemen, zoals slaapapneu. Ik ben daarvoor al naar verschillende slaapklinieken geweest. Het gebeurt ook vaak dat ik overdag nog moe ben, ook al ben ik zogezegd bijgeslapen.”

Lode Godderis, professor arbeidsgeneeskunde (KULeuven), herkent de symptomen. “Mensen zijn typische dagdieren”, zegt hij. “En biologisch geprogrammeerd om overdag actief te zijn en ’s nachts te slapen. Ons lichaam maakt ’s nachts melatonine aan, een hormoon dat als natuurlijk slaapmiddel fungeert. Door ’s nachts te werken ga je heel dat dag- en nachtritme verstoren.”

Nacht- of ochtendmensen

Dat nachtarbeiders vermoeid zijn, minder slapen en een lagere slaapkwaliteit hebben, is dan ook geen uitzondering, daar hebben ze bijna allemaal last van, zegt Godderis. “Helemaal gewend word je er ook nooit aan. Hoogstens zullen de zogenaamde ‘nachtmensen’ er zich wat beter aan kunnen aanpassen dan de typische ‘ochtendmensen’.”

Maar niet alleen de slaap lijdt onder het nachtwerk, ook voor het sociale leven is het geen zegen. Afspreken met vrienden is bijvoorbeeld niet evident. Huisgenoten worden ook geacht om radio- en tv-toestellen overdag zo zacht mogelijk te zetten en de telefoon gaat vaak uit de stekker. “Veel mensen houden er totaal geen rekening mee”, zegt Michiels. “Zelfs niet op het werk. Het is vaak gebeurd dat ik om 9 uur ’s ochtends ging slapen en dat ik om halftien telefoon kreeg van een collega met een vraag.”

Ook de echtgenote van Michiels werkt ’s nachts, ook bij DHL trouwens. “We zijn altijd de kinderen gaan afhalen op school zonder dat zij naar de opvang moesten. Maar het betekende ook dat zij bij mijn schoonbroer sliepen toen ze nog klein waren. En dat ik mijn vrouw gedurende de week eigenlijk heel weinig zag: ’s nachts waren we aan het werken, overdag sliepen we allebei.”

Borstkanker

’s Nachts werken wordt in medische onderzoeken ook regelmatig gelinkt aan ernstige ziekten zoals hartaandoeningen en zelfs borstkanker. Godderis kent die onderzoeken, maar wil toch nuanceren. “De Wereldgezondheidsorganisatie stelt inderdaad dat er indicaties zijn dat nachtwerk mogelijk kankerverwekkend is, maar hoe krachtig of doorslaggevend die indicaties zijn, daar is weinig zekerheid over.”

Hoe dan ook: de echtgenote van Michiels werd enkele jaren geleden door borstkanker getroffen. “Sindsdien werk ik parttime en dat doet eigenlijk wel deugd”, zegt hij. “Ik zou ook niemand aanraden om ’s nachts te werken. Ik was als kind lang van plan om mijn vader op te volgen, die patissier was. Hij zei het ook al: jongen, begin er niet aan, want dat nachtwerk is soms verschrikkelijk. Maar ja, zoveel jaren later doe ik het toch.”

(fp)