Opgelet voor sociale uitsluiting op de werkvloer!

"Afgewezen, buitengesloten of genegeerd worden, behoren tot de ergste straffen die men een mens kan geven." (Gerrie Vogels, Vogels Organisatie Advies)

Soms heb je te maken met actieve uitsluiting of afwijzing. Je krijgt bijvoorbeeld te horen dat je ergens niet welkom bent. Of je partner vertrekt en kiest voor een ander. Ook als maatschappij maken we vaak gebruik van uitsluiting: de gevangenissen zitten vol met mensen die uitgesloten worden omdat ze zich niet aan de regels hebben gehouden; een kind dat niet gehoorzaamt, krijgt een ‘time-out’ op de gang. Een medewerker die niet functioneert, krijgt ontslag. “Uitsluiting komt veel voor in conflictsituaties: door niet meer te spreken tegen de persoon op wie je boos bent”, geeft Vogels nog als voorbeeld.

Maar uitsluiting kan ook een stuk subtieler zijn. Je hebt bijvoorbeeld het idee dat er niet naar je wordt geluisterd, je wordt niet uitgenodigd voor een feest en anderen wel, of mensen reageren afwijzend (of ze reageren helemaal niet!) op jouw inbreng in een vergadering. Kortom, uitsluiting zit in alle aspecten van ons dagelijks leven.

Ergste straf

Vogels: “Afgewezen, buitengesloten of genegeerd worden, behoren tot de ergste straffen die men een mens kan geven. Als mensen zijn we sociale wezens. Om te kunnen overleven, hebben we altijd al anderen nodig gehad: voor eten, bescherming en voortplanting bijvoorbeeld.”

“Zo hebben we mechanismen ontwikkeld, zeg maar antennes, waarmee we constant peilen of we er nog wel ‘bij horen’. Op het moment dat we het idee krijgen dat we worden buitengesloten, gaan er allemaal alarmbellen rinkelen”, verduidelijkt Vogels.

Dit is ook goed te zien op hersenscans. Er zijn experimenten gedaan waarbij een fMRI-scan is gemaakt van mensen die werden buitengesloten tijdens een balspelletje op de computer. In de hersenen lichten die delen dan op, die ook actief zijn als men fysieke pijn heeft, bijvoorbeeld omdat je jezelf met een hamer op de duim slaat. Uitgesloten of genegeerd worden doet dus echt ‘pijn’.

Aangepast gedrag

Wanneer mensen bang zijn om te worden afgewezen of buitengesloten, zijn ze eerder geneigd om zich aan te passen aan de rest van de groep: ze passen bijvoorbeeld hun mening aan of slikken hun kritiek in. De angst om afgewezen te worden, kan dus leiden tot meer aangepast gedrag.

“We weten uit onderzoek dat het binnen teams vaak moeilijk is om een afwijkende mening te hebben, omdat de kans dan bestaat dat je wordt uitgesloten of afgewezen”, legt Vogels uit. “Dit gebeurt vooral bij groepen die onder druk staan, bijvoorbeeld door tijdgebrek of personeelstekorten. Dan kan het gebeuren dat mensen die een bepaald beleid in vraag stellen niet worden gehoord. Op een bepaald moment ontstaat in een groep immers sowieso een sterke overtuiging dat de gekozen weg de enige manier is.”

Negatieve effecten

Op het moment dat je echt wordt afgewezen of buitengesloten, ontstaan negatieve effecten. Het kan leiden tot een soort ‘verdoofdheid’: mensen worden minder gevoelig voor pijnprikkels en ook hun inlevingsvermogen neemt af. Ook kan het er toe leiden dat mensen minder goed kunnen nadenken.

Er zijn experimenten gedaan waarbij mensen een intelligentietest moesten maken nadat ze waren afgewezen. Dat deden ze beduidend slechter dan mensen die niet waren afgewezen. Verder laat onderzoek zien dat uitsluiting tot agressie of tot verminderd sociaal gedrag kan leiden.

“Het is dus belangrijk dat leidinggevenden voldoende oog blijven houden voor kritische of andere geluiden, ook als ze van een minderheid afkomstig zijn”, besluit Vogels. “Als leidinggevende moet je trachten te voorkomen dat er een sfeer ontstaat waarbij mensen zich niet meer durven te uiten uit angst om afgewezen te worden.”

(gv) - Vraag het gratis eBook aan: ‘Samen Werken! Waarom teamproblemen blijven bestaan en hoe dit te doorbreken’.