Kan vijfploegenstelsel ons langer en gezonder aan de slag houden?

"Het verdwijnen van de ADV-dagen geeft werknemers het gevoel dat ze minder vakantie hebben, of alleszins minder kunnen kiezen wanneer ze vrij willen hebben.” (Luk Berlanger, adviesbureau Déhora)

Ploegenstelsels worden gebruikt in bedrijven waar de productie niet of zo min mogelijk mag stilvallen. Veel van dergelijke bedrijven organiseren het werk in drie of vier ploegen. Een stelsel met vijf ploegen is in België, in tegenstelling tot Nederland, een uitzondering.

"Ze bestaan hoor," zegt Luk Berlanger van adviesbureau Déhora dat voor bedrijven arbeidsroosters uittekent, "en we krijgen er ook steeds meer vragen over. Het langer werken-verhaal laat niemand onberoerd. Aan de slag blijven tot je 67ste lukt vaak niet met de huidige manier van werken."

Toch lopen de werkgevers in ons land er liever niet mee te koop dat ze eraan denken om over te schakelen naar een vijfploegenstelsel. "Het maakt uiteraard deel uit van het sociaal overleg, wat sowieso gevoelig ligt. Maar het vijfploegenstelsel heeft ook enkele gevolgen die werknemers en werkgevers, althans op de korte termijn, als nadelen beschouwen", aldus Luk Berlanger.

Minder ADV-dagen

Zo knabbelt het systeem aan de ADV-dagen van werknemers. Een werknemer in een vierploegenstelsel werkt ongeveer 42 uur, terwijl de klassieke werkweek 37 à 38 uren duurt. Hij heeft dus recht op een aantal vrij op te nemen ADV-dagen. In sommige sectoren loopt het aantal verlofdagen, inclusief ADV-dagen, in ploegensystemen zo op tot 60 dagen per jaar.

In een vijfploegenstelsel telt een werkweek 'maar' 34 uur. Dat is minder dan contractueel voorzien. De overige dagen worden ingevuld met opleiding, het vervangen van afwezige collega's of inspringen op piekmomenten.

"Het verdwijnen van de ADV-dagen geeft werknemers het gevoel dat ze minder vrije dagen hebben, of minder kunnen kiezen wanneer ze vrij willen hebben. Het eerste is niet correct, het tweede wel", zegt Luk Berlanger.

Meerkost

Voor werkgevers betekent het overschakelen naar een vijfploegenstelsel op korte termijn een meerkost van 7 tot 10 procent als ze de contractuele arbeidstijd zouden verlagen. Doen ze dat niet, dan schuilt de mogelijke meerkost in een aangepaste samenstelling van de ploegen. "Werknemers moeten worden herverdeeld over vijf ploegen. Werkgevers moeten er voor zorgen dat elke ploeg over de competenties beschikt die ze nodig heeft", legt Luk Berlanger uit.

Op iets langere termijn betaalt het systeem zichzelf echter terug, zegt hij. "Het ziekteverzuim zal dalen. Dit lichtere rooster is beter voor de gezondheid van werknemers. Denk aan klachten als gevolg van nachtarbeid, die zich vooral vanaf de leeftijd van 45 jaar manifesteren. Daar bestaan heel wat studies over. Een aangepast ploegenstelsel kan heel wat klachten voorkomen."

Minder lichamelijke klachten

In Nederland ijverden de vakorganisaties al eind jaren zeventig voor de invoering van het vijfploegenstelsel. Vooral de gezondheidsnadelen van nachtwerk voor de betrokken werknemers veroorzaakte deze mentaliteitswijziging. In Nederland is een vaste nachtshift overigens bij wet verboden.

British Petroleum (BP) was het eerste Nederlandse bedrijf dat eind jaren zeventig de overstap maakte naar het vijfploegenstelsel. Ben Jansen, nu ceo van Déhora Nederland, was toen de arbeids- en organisatiepsycholoog die BP begeleidde bij de overgang. “De resultaten waren positief. Werknemers hadden minder lichamelijke en sociale klachten."

Dat Belgen een voorkeur hebben shifts van twaalf uur begrijpt hij niet. "De argumentatie is dat minder dagen werken, gunstiger is voor je sociale leven. Dat dit rooster op oudere leeftijd ongezonder is dan een 8-urenrooster schuift men aan de kant. In Nederland zijn 12-uren roosters trouwens bij wet verboden. De Belgische wetgeving is één van de redenen waarom het 5-ploegenstelsel nog niet werd geadopteerd. Werkgevers vinden roosters aanpassen ook een gedoe en sociale partners nemen eerder een voorzichtige houding aan tegenover veranderingen."

"Het ideale rooster bestaat niet", besluit Luk Berlanger. "Het is telkens maatwerk. Maar in het licht van langer en gezonder werken, kan het geen kwaad om dit eens tegen het licht te houden."

(wv)