Heeft staken nog zin?

“Het indexmechanisme heeft duidelijk een positieve invloed gehad op de pacificatie van de arbeidsverhoudingen” (Othmar Vanachter, professor-emeritus arbeidsrecht)

Heeft het eigenlijk nog zin om te staken?

Het is moeilijk om na te gaan of je door te staken een hogere loonsverhoging in de wacht sleept dan wanneer je daar niet voor had gestaakt. De laatste jaren gaan stakingen overigens steeds minder over concrete loonsverhogingen of arbeidsvoorwaarden. Vaker zijn het reacties op aangekondigde ontslagen of herstructureringen. Kan men die tegenhouden door te staken? Moeilijk te zeggen. Stel dat een herstructurering 500 jobs bedreigt, en dat er na een staking nog maar 300 moeten verdwijnen. Heeft die staking dan 200 jobs gered?

Ik heb de indruk dat werkgevers eerder forse cijfers meedelen als ze een herstructurering kondigen. Dat geeft hen marge om tijdens het sociaal overleg wat toe te geven en te landen op een cijfer dat ze eigenlijk al van in het begin in hun achterhoofd hadden.

Toch zijn er opmerkelijke voorbeelden van stakingen die echt iets hebben uitgehaald. Denk AB InBev vorig jaar. Het is zeer opvallend dat de herstructurering en het collectief ontslag die daar werden aangekondigd bijna helemaal ingetrokken zijn als gevolg van die staking.

Waarom zijn loon- en arbeidsverhoudingen steeds minder een reden meer om te staken? Is iedereen tevreden?

Daar durf ik niet op te antwoorden, maar het is een feit dat de door sommigen zo verguisde automatische indexering van de lonen ervoor gezorgd heeft dat er om die reden geen stakingen meer nodig zijn. Dat heeft wat mij betreft heel duidelijk een gunstige invloed gehad op de pacificatie van de arbeidsverhoudingen. Vroeger moest er gestaakt worden om belangrijke loonsverhogingen te kunnen loskrijgen, nu gaat dat voor een stuk vanzelf door de automatische indexering van de lonen.

Welke factoren bepalen het succes van een staking?

De publieke opinie bepaalt zeker mee het effect van een staking. De stakers bij AB InBev kregen van die kant opvallend veel steun. Weekt een staking daarentegen vooral veel kritiek los, dan zal het veel moeilijker zijn om de actie vol te houden.

Ook de internationale solidariteit speelt een belangrijke rol. Vroeger kon je acties nog geïsoleerd bekijken. In een geglobaliseerde wereld is dat veel moeilijker. Een actie die ook buiten België gesteund wordt, Europees of wereldwijd, heeft meestal meer kans op slagen dan een actie die enkel lokaal georganiseerd wordt.

De acties bij Opel Antwerpen hebben de sluiting niet kunnen verhinderen, maar als er daar geen steun geweest was - bijvoorbeeld van de Duitse vakorganisaties -, zou het resultaat nog veel magerder zijn geweest.

Het lijkt alsof er vandaag minder begrip is voor stakingen. Of is dat perceptie?

Ik denk niet dat dat perceptie is. De problemen situeren zich meestal in de publieke sector. Voor de private sector hebben we een aantal regelingen getroffen, zowel om stakingen te voorkomen als om er in geval van een staking zo goed en zo snel mogelijk een einde aan te maken. In de publieke sector ontbreekt dat soort maatregelen. Het is niet zo vreemd dat er daar weinig begrip is, want stakingen in de publieke sector raken niet zozeer de werkgever - wat kan het de overheid uiteindelijk schelen? - maar vooral het publiek.

Welke stakingen uit het verleden zijn van groot belang geweest?

In de winter van ’60-’61 was er de grote staking tegen de zogenaamde Eenheidswet (geconfronteerd met een stijgende werkloosheid en staatsschuld verhoogde de regering Gaston Eyskens in 1960 de fiscale druk en snoeide ze hard in onder andere het onderwijs en de uitkeringen, red.). Dat was ongetwijfeld een van de belangrijkste stakingen in de naoorlogse geschiedenis van de arbeidsverhoudingen, omdat het een staking was die daarna heel belangrijke gevolgen heeft gehad voor de vakorganisaties en de verhoudingen tussen de vakorganisaties en de werkgeversorganisaties.

Aan die staking nam alleen het ABVV deel. Het ACV deed niet mee. Integendeel, het ACV bestreed die staking. In de statistieken van de sociale verkiezengen uit die periode zie je dat ACV het ABVV toen voorbijstak als grootste vakbond. De stakingen tegen de Eenheidswet hebben dat kantelpunt zeker beïnvloed.

Ook in het begin van de jaren zeventig waren er veel en harde stakingen. Dat waren vooral wilde acties, bijna even vaak gericht tegen de vakorganisaties zelf als tegen de werkgevers. Men sprak toen van een crisis in de arbeidsverhoudingen. Dat waren belangrijke stakingen omdat ze grote gevolgen hadden voor de wetgeving. De bevoegdheden van ondernemingsraden zijn toen voor een groot stuk herzien.

(mo)