De reden waarom we op straat komen

“Pas als een ongelijke verdeling van rijkdom niet meer begrijpbaar is, worden we er gevoelig voor” (Frederik Anseel, professor organisatiepsychologie Universiteit Gent en hoofd onderzoeksgroep VIGOR)

Vakbondsleiders die dit fragiel akkoord nu door stakingen in gevaar brengen, vertonen een gebrek aan waarachtig leiderschap en hebben met deze actie wellicht een andere agenda.

‘Maar begrijpt u die mensen die op straat komen dan niet? Is dit geen normale menselijke reactie?’, vroeg de journaliste. Daar had ze een punt. Enig studiewerk leerde me dat het niet alleen een menselijke reactie, maar zelfs een instinctief dierlijke reactie is. De wetenschap leidt ons deze week naar de wereld van de aapjes. Primatologen trainden kapucijnaapjes om steentjes te verzamelen in ruil voor een stukje komkommer. Van de éne op de andere dag ontstond een goed draaiende aapjeseconomie. Hongerige aapjes werkten dag en nacht om kleine steentjes te oogsten. Sommige aapjes werkten iets harder, en werden daar dan ook ‘komkommerig’ voor beloond. De slinkse onderzoekers schudden de aapjeseconomie echter door elkaar. In plaats van ieder aapje een komkommer te geven in ruil voor een steentje, kregen sommige aapjes plots een druif.

Aapjeseconomie

Ik weet niet hoe het bij u thuis zit, maar aapjes vinden druiven dus écht wel veel lekkerder dan komkommer. Toen de aapjes die nog steeds beloond werden met komkommer deze stuitende onrechtvaardigheid in het oog kregen, gingen ze abrupt in staking. Komkommers werden naar de wetenschappers gegooid. De overgrote meerderheid stopte gewoon met het verzamelen van steentjes. De aapjeseconomie kwam abrupt tot stilstand. De aapjes waren bereid om hun voedsel op te geven enkel en alleen om hun woede over de onrechtvaardige verloning te tonen.

Deze sociale onrust onder aapjes wijst ons op ons aangeboren gevoel van rechtvaardigheid. Het is niet dat aapjes echte gelijkheid vragen; sommige aapjes verzamelden meer steentjes dan anderen en dat gaf nooit problemen. Het probleem is dat ze niet kunnen verdragen dat ongelijkheid gebaseerd is op onrechtvaardigheid.

Wij mensen reageren op dezelfde manier. Wanneer mensen rijk worden door hard werk, hoor je weinig mensen klagen. Een gevoel voor meritocratie lijkt aangeboren. Het is pas als een ongelijke verdeling van rijkdom niet meer begrijpbaar is, als de winnaars in het systeem zonder reden beloond worden, dat we gevoelig worden voor ongelijkheid. Dan trekken we het systeem in twijfel. Dan pas stoppen we met werken. Dan pas komen we op straat.

(fa)