Brugpensioen schaadt bedrijven niet

Een deel van de publieke opinie beweert dat de productiviteit dankzij het brugpensioen net omhoog gaat, omdat oudere werknemers minder efficiënt en duurder zijn dan hun jongere opvolgers. Anderen beweren dan weer het tegendeel, omdat ouderen net een pak meer ervaring en een groter netwerk hebben. Wie heeft het bij het rechte eind?

Onderzoekers gingen uit van negatieve gevolgen

Vier onderzoekers van de KU Leuven gingen op zoek naar een antwoord op de vooroordelen rond brugpensioen. Ze onderzochten, in opdracht van de Vlaamse regering, de mate waarin de (brug)pensionering van werknemers de prestaties van organisaties beïnvloedt. In totaal deden de KUL-onderzoekers een beroep op gegevens die tussen 1999 en 2009 verzameld werden bij maar liefst 5.583 bedrijven.

De onderzoekers gingen er in eerste instantie van uit dat brugpensionering negatieve gevolgen zou hebben voor bedrijven. De reden: omdat de uitstroom van bruggepensioneerden gepaard zou gaan met het verlies van waardevol menselijk en sociaal kapitaal. Dat is niet eenvoudig en snel te vervangen, zeker niet in de kennisintensieve dienstensector. De onderzoekers haalden echter ook redenen aan om te geloven in positieve effecten, bijvoorbeeld omdat brugpensionering er vooral komt voor werknemers die sowieso al afhaken.

Toch geen negatief effect op productiviteit

Tegen hun veronderstellingen in kwamen de onderzoekers echter tot de conclusie dat de grote verwachte effecten zoals ze die voorspeld hadden, uitbleven. “Eerst en vooral kunnen we vaststellen dat de graad van brugpensionering geen effect heeft op de arbeidsproductiviteit”, klinkt het duidelijk in de studie.

De onderzoekers veronderstellen dat dat komt doordat er verschillende factoren aan het werk zijn die elkaar opheffen. Enerzijds laten bedrijven oudere werknemers vertrekken om een antwoord te bieden op financiële of operationele moeilijkheden en om de resultaten op te krikken door te snoeien in de kosten. Anderzijds komt er mogelijk productiviteitsverlies omdat men inderdaad ervaren werknemers kwijtspeelt. Die tegenstrijdigheden zorgen er wellicht voor dat er moeilijk een eenduidig effect te vinden is.

Positief effect voor horeca, transport en groothandels?

Toch zagen de onderzoekers in sommige gevallen wel een beperkt positief effect. Zo zou de productiviteit in sommige gevallen toch stijgen als het aantal brugpensioenen de hoogte in gaat. Die resultaten konden volgens de onderzoekers verklaard worden door het mee in rekening brengen van de verschillende werksectoren. Het effect werd immers veroorzaakt in organisaties in de weinig kennisintensieve dienstensector, zoals de horeca en klein- en groothandels.

In die sectoren worden werknemers op latere leeftijd vaker geconfronteerd met zware, fysieke taken. Hun kennis op het gebied van het bedrijf of de sector draagt ook niet specifiek bij tot hun productiviteit. Hetzelfde geldt voor hun ervaring en emotioneel of sociaal kapitaal. Meer brugpensionering heeft in die sector dus een licht positief effect.

Al die troeven zijn uiteraard wel noodzakelijk in andere sectoren, zoals bij zeer kennisintensieve bedrijven, genre financiële dienstverleners, consultancybedrijven of hoogtechnologische industriële firma’s. Maar daar konden de onderzoekers dus geen omgekeerd negatief verband ontdekken.

Belangrijke nuances

De onderzoekers willen evenwel geen te zekere uitspraken doen op basis van hun onderzoek. “We moeten genuanceerd blijven”, klinkt het. “Een belangrijke nuance is dat een aantal contextvariabelen onze resultaten kunnen verklaren.”

De onderzoekers baseerden zich slechts op één factor: de toegevoegde waarde per werknemer. “Maar het is natuurlijk maar één maatstaf”, leggen ze uit. “De factor toegevoegde waarde wordt op zijn beurt beïnvloed door andere factoren, zoals klanttevredenheid, ziekteverzuim, conflicten op de werkvloer en ga zo maar door. Voor sommige maatstaven hebben oudere werknemers een potentiële voorsprong, voor andere ligt het voordeel bij jongere werknemers.”

Om een zuiverder beeld te krijgen, moeten er volgens de onderzoekers dus meerdere indicatoren onderzocht worden, zoals bijvoorbeeld ook de leeftijdsstructuur.

Belang van verschillende leeftijden

De KUL-onderzoekers verwijzen naar een ander onderzoek, dat aangeeft dat net een gezonde mix van oudere en jongere werknemers het meeste rendement genereert voor bedrijven en organisaties. Een goeie leeftijdsmix zorgt voor een divers pakket aan kennis, vaardigheden en sociale netwerken, wat leidt tot betere beslissingen. Anderzijds zijn aan die diversiteit ook nadelen verbonden. Zo zouden volgens andere onderzoekers grotere leeftijdsverschillen kunnen leiden tot meer communicatieproblemen en conflicten.

De beste leeftijdsmix hangt bovendien af van de context. Diversiteit leidt tot rendement in omgevingen waar werknemers complexe, probleemoplossende taken uitvoeren. Zo’n omgeving heeft immers baat bij discussies tussen werknemers met verschillende kennis en ervaring. In omgevingen waar werknemers routinetaken uitvoeren daarentegen, blijkt leeftijdsdiversiteit geen toegevoegde waarde te bieden voor organisaties. Of de mate van brugpensionering voor- dan wel nadelen heeft voor een bedrijf, hangt dus ook af van het verschil tussen de huidige leeftijdsstructuur en de ideale.

Brugpensioen niet schadelijk

Maar volgende conclusie kan wel getrokken worden: uit het onderzoek blijkt dat brugpensionering de productiviteit in bedrijven inderdaad niet schaadt. De onderzoekers prediken wel nuance: “Het is iets te voorbarig nu al te beweren dat dat nooit het geval kan zijn. We mogen de idee dat het verlies van oudere werknemers misschien toch nadelig kan zijn, niet te snel in de vuilbak gooien. Daarvoor is nog diepgaander onderzoek nodig”, besluiten ze.

(mr)