Bedrog in de zoektocht naar roem

“Publish or perish, is het motto van de moderne onderzoeker” (Frederik Anseel, professor organisatiepsychologie Universiteit Gent en hoofd onderzoeksgroep VIGOR)

Gevallen engelen. Inspirerende succesverhalen die uiteindelijk bedrog bleken. Icarussen die te dicht bij de zon wilden vliegen. De affaire Stapel houdt de wetenschap al enkele weken in de ban.

Hoogleraar Sociale Psychologie Diederik Stapel was een absolute wereldster in zijn vakdomein. Keer op keer slaagde hij erin zijn verrassende bevindingen te publiceren in toptijdschriften: ‘Vleeseters zijn egoïstischer en hufteriger dan vegetariërs’, ‘Zwerfvuil op straat maakt mensen racistisch’, ‘Vrouwen die de naam van hun man aannemen, verdienen minder’.

Psychologie ‘nieuwe stijl’

Zijn bevindingen werden gretig opgepikt door persagentschappen, kranten en televisie. Hij was het boegbeeld van de psychologie ‘nieuwe stijl’: sexy en hip, grote en sappige conclusies, uitgedragen door business schools en (eindelijk!) ruim gesubsidieerd.

Diederik Stapel wilde impact hebben, tot in Den Haag en Brussel. Hij werd decaan van zijn faculteit, zat in tal van adviesraden en besliste over de toekenning van subsidies aan collega’s. Na klachten van zijn studenten over fraude, werd een onderzoekscommissie opgericht. Uit een tussentijds verslag blijkt dat op zijn minst dertig publicaties van Stapel gebaseerd zijn op fictieve data.

Enorme publicatiedruk

Het bedrog is wellicht veel langer aan de gang en het detecteren van alle bedrog wordt een werk van maanden of jaren. Het is de grootste wetenschappelijke fraude ooit. De academische wereld reageert geschokt en gaat op zoek naar oorzaken. Collega Carl Devos spreekt over het falen van een systeem. De publicatiedruk in de academische wereld is inderdaad enorm. ‘Publish or perish’ is het motto van de moderne onderzoeker.

Wetenschappers die veel publiceren in toptijdschriften worden behandeld als sterren binnen het wereldje. Je wordt er niet rijk van, maar de status en het prestige die het oplevert, zijn gevaarlijk verleidelijk. In die zin is de wetenschappelijke wereld niet anders dan de financiële wereld of de sport. In erg competitieve situaties waar de incentives voor uitblinkers aanzienlijk zijn, zullen er altijd mensen verleid worden om via fraude een ongeoorloofde shortcut naar de top te nemen.

Sociaal-psychologisch onderzoek

Het ironische van de situatie is dat het net sociaal-psychologisch onderzoek is dat al een tijdje op dit gevaar wijst. Experimentele studies tonen aan dat studenten die competitieve doelstellingen krijgen sneller bedrog plegen dan als hen gevraagd wordt om gewoon hun best te doen.

De academische wereld likt zijn wonden. Het vertrouwen herstellen in de psychologische wetenschap wordt een werk van lange adem. Zoals in de banksector en de sport, is er nood aan nieuwe controlemechanismen die dergelijke fraude moeilijker maken. Volledig uitsluiten kan wellicht nooit.

(fa)