Afschaffen die prikklok! Meer vertrouwen, minder controle!

“Vrijwillige inspanningen die niet per se in de taakomschrijving staan, zijn de zuurstof van een bedrijf” (Frederik Anseel, professor organisatiepsychologie Universiteit Gent en hoofd onderzoeksgroep VIGOR)

HNW is echter een grondigere wijziging in de organisatie van arbeid. Ze vertrekt vanuit een andere visie op hoe mensen functioneren op het werk. Voortdurende controle maakt plaats voor vertrouwen in de medewerker, die een grotere verantwoordelijkheid krijgt. Controle op aanwezigheid geeft slechts schijnzekerheid. Bij HNW worden duidelijke afspraken gemaakt over verwachte prestaties en de medewerker bepaalt zelf hoe, waar en wanneer dat gebeurt.

In ons eigen land kregen we de voorbije week een sterk staaltje van Het Oude Werken te zien. Een Waalse ambtenaar die een rookpauze wil, moet langs de prikklok. Tijdens de vijf minuten roken, wordt er immers niet gewerkt en hoeft de werkgever dus ook niet te betalen. Bij Colruyt hanteert men eenzelfde filosofie. Elke minuut waarbij niet gewerkt wordt, dient uitgeprikt te worden.

Theorie X of Y?

Er valt wat voor te zeggen. Een bedrijf is geen liefdadigheidsinstelling. Ze geeft mensen een vergoeding in ruil voor hun inspanningen. Maar men maakt een fout door hierbij te kijken naar de tijd die iemand werkt. Op het einde van de rit is een organisatie geïnteresseerd in geleverde prestaties, niet in de uren die men op het werk doorbrengt. Werknemers zullen deze filosofie ook omgekeerd toepassen: ‘Ik doe alleen iets voor mijn werk als dit vergoed wordt’. Nochtans zijn vrijwillige inspanningen die niet per se in de taakomschrijving staan de zuurstof van een bedrijf. Ze leveren de broodnodige creativiteit en vernieuwing en zorgen dat alles gesmeerd loopt.

De discussie over de keuze tussen controle en vrijheid vertrekt vanuit twee verschillende mensvisies. Men heeft ze ooit gemakshalve Theorie X en Theorie Y genoemd. Organisaties die vanuit Theorie X denken, nemen aan dat werknemers lui zijn, werk willen vermijden en vooral gemotiveerd zijn door geld.

Organisaties die vanuit Theorie Y denken, geloven dat mensen verantwoordelijkheid willen dragen, creatief zijn en dat geld niet de enige prikkel is. Die visies worden natuurlijk nooit expliciet uitgesproken, maar je kan ze terugvinden in de manier waarop het werk georganiseerd wordt. Die organisatie werkt echter als een self-fulfilling prophecy. Mensen gaan zich precies gedragen zoals je verwacht dat ze zich zullen gedragen. Psychologisch onderzoek laat echter weinig twijfel. Mensen autonomie geven en hun eigen keuzes laten maken, leidt tot grotere arbeidsvreugde, betere samenwerking, en een hogere arbeidsproductiviteit. Afschaffen dus die prikklok.

(fa)