15-urige werkweek = de toekomst?

“Ruim een eeuw lang werd onze werkweek steeds korter. Maar sinds de jaren tachtig werken we alleen maar meer.” Een raadsel, volgens de 26-jarige Nederlandse historicus en schrijver Rutger Bregman: “Want een kortere werkweek is de oplossing voor bijna alle grote problemen van deze tijd.”

Bregman schrijft voor het Nederlandse online-nieuwsmedium De Correspondent en is met 'Gratis geld voor iedereen - En nog vijf grote ideeën die de wereld kunnen veranderen' inmiddels al aan zijn derde boek toe. Volgens Bregman zijn de 'utopieën' die hij uit de doeken doet in zijn boek broodnodig. “Want hoewel we het als samenleving nog nooit zo goed hebben gehad als nu, is er heel veel onvrede.”

Minder werken is de oplossing

“De opmars van de vrije tijd zette zich na de Tweede Wereldoorlog gestaag door”, aldus Rutger Bregman in zijn opiniestuk in De Morgen.

“Maar in de jaren tachtig kwam de krimp van de werkweek knarsend tot stilstand. Vrouwen stroomden massaal de arbeidsmarkt op en gezinnen kregen het steeds drukker. Geld werd niet meer in tijd, maar in spullen omgezet.”

“Als het aan de werkgevers of de Europese Commissie ligt, gaan we alleen nog maar harder werken. We zouden geen keus hebben: anders verliezen we 'de concurrentieslag' met China, kunnen we 'de vergrijzing niet betalen' of kampen we straks met 'acute arbeidstekorten'.”

Volgens Rutger Bregman is minder werken voor elk probleem een oplossing: stress, klimaatverandering, ongelukken, werkloosheid, emancipatie, vergrijzing, ... “Onderzoekers van de Universiteit van Cambridge concludeerden in 2010 dat een kortere werkweek dé manier is om gezonder en gelukkiger te leven. Onderzoekers van de International Labour Organization concludeerden onlangs dat het delen van werk behoorlijk goed heeft geholpen tijdens de crisis. Het gezaghebbende tijdschrift The Atlantic riep het zelfs uit tot een van de beste ideeën van 2012.”

Iedereen wil deeltijds werken

“Zowel mannen als vrouwen geven de voorkeur aan een deeltijdbaan van tussen de 20 en 35 uur per week. Er is vrijwel niemand te vinden die harder wil werken. Amerikaanse wetenschappers onderzochten of werknemers liever twee weken extra salaris of vakantie krijgen. Twee keer zoveel mensen kozen voor vakantie. Britse onderzoekers vroegen of ze liever de loterij winnen of minder gaan werken. Twee keer zoveel wilde het laatste.”

Geleidelijk naar de 15-urige werkweek

Bregman pleit voor een geleidelijke overgang naar de 15-urige werkweek. “Je kunt niet zomaar op een vijftienurige werkweek overstappen. Het zou eerst weer een politiek ideaal moeten worden. We zouden stapje voor stapje minder gaan werken, geld inruilen voor tijd, het pensioenstelsel flexibiliseren, het vaderschapsverlof en de kinderopvang goed regelen - terwijl we op onze hoede blijven voor een armoedeval van lage inkomens en een oplopende werkloosheid als sommigen toch gaan overwerken.”

“We moeten de prikkels omdraaien. Voor werkgevers is het nu goedkoper om één iemand te laten overwerken dan twee parttimers in dienst te nemen. En werknemers houden elkaar in de gaten. Wie blijft het langste zitten? Wie maakt de meeste uren? Deze vicieuze cirkel kan alleen collectief worden doorbroken. Door een bedrijf, of beter nog, door een land.”

Realistisch?

Jan Denys, arbeidsmarktdeskundige voor Randstad, maakt heel wat kanttekeningen bij de redenering van Bregman. “De gedachte komt om de zoveel decennia bovendrijven. Het is geen toeval dat het steeds aan populariteit wint in tijden van economische stagnatie of recessie. Het verdween telkens toen de economie weer aantrok. Zijn er redenen om aan te nemen dat het nu anders zal zijn?”

“Bregman vertrekt impliciet van de tweedeling werk-vrije tijd, waarbij de vrije tijd duidelijk zijn voorkeur geniet. In deze redenering wordt werk nog steeds uitsluitend als middel gezien om inkomen te verwerven. Intussen hebben sociologen overtuigend aangetoond dat betaald werk ook heel wat andere fundamenteel menselijke behoeften invult zoals sociale contacten, zingeving, persoonlijke ontwikkeling en tijdstructurering. Daarbij komt dat er anno 2014 nog nooit zoveel kwalitatief hoogstaande banen zijn geweest. De visie van Bregman op arbeid is globaal genomen te negatief. Bovendien ben ik niet overtuigd dat vrije tijd op al deze behoeften per definitie beter scoort dan arbeid. Vrije tijd levert minstens zoveel stress op als arbeid.”

Uren tellen zinloos

Ook Frank Vander Sijpe, Directeur HR Research bij Securex, gelooft niet dat het zo’n vaart zal lopen. “De 15-urige werkweek van Rutger Bregman gaat uit van de traditionele - en steeds meer achterhaalde - benadering dat het loon een weergave is van het aantal uren dat je werkt. Dat klopt steeds minder. Denk bijvoorbeeld aan de profvoetballers als meest extreem voorbeeld. In de toekomst zal het aandeel kenniswerkers alleen maar stijgen, en die leveren niet-gestandaardiseerd werk op maat van de klant. Het resultaat en de deadline halen zijn bijvoorbeeld belangrijker dan het aantal gewerkte uren. De productiesector verliest aan slagkracht, en door de automatisering zal de dienstensector – en dus de kenniswerkers - enkel maar aan belang winnen.”

“Bregman gaat er ook van uit dat je loon je toelaat om pas na je werk leuke dingen te gaan doen. En dat is een te negatieve benadering van werk, waar ook de vakbonden in vastzitten. Veel mensen werken immers wél met plezier en met passie. Voor hen is werk en leven meer een geheel geworden. Hoeveel uren heb je gewerkt deze week? Veel mensen kunnen daar geen exact antwoord op geven. Het tellen van het aantal werkuren wordt steeds minder zinvol.”

Collectieve modellen passé

“Bregman vervalt ook in de kwalijke neiging om de maatschappij collectieve oplossingen op te dringen”, zegt Jan Denys. “Dat spoort niet met de individualiseringstendens. Als individuen of families zelf beslissen om productiviteitswinsten om te zetten in meer vrije tijd, dan is dat prima. Dat gebeurt nu al volop. Eén op twee vrouwen in dit land werkt deeltijds. In Nederland is dit zelfs drie op vier. Deze ontwikkeling heeft zich in enkele decennia voorgedaan, zonder enige collectieve verplichting. Tezelfdertijd zien we de opkomst van het 'hosselen' (Adjiedj Bakas) waarbij meerdere banen worden gecombineerd. In de toekomst zal deze diversiteit nog toenemen. Een 'one size fits all'-aanpak zoals Bregman voorstelt, staat haaks op deze ontwikkeling.”

Frank Vander Sijpe van Securex vult aan: “Mensen moeten individueel kunnen beslissen hoeveel uren ze werken. Wil jij slechts 15 uur werken, en heb je geen 3 auto’s en een zwembad nodig? Fine. Maar iemand die 50 uur wil werken, en geen vrije tijd nodig heeft, moet dat evengoed kunnen.”

“Bovendien zijn er heel wat banen aan de onderkant van de arbeidsmarkt waar geen sprake is van productiviteitswinsten”, aldus Jan Denys. “15 uur werken betekent in dit geval voor de betrokkenen heel groot loonverlies en zal leiden tot een stijging van het aantal werkende armen. Dit kan alleen aangepakt worden door nog veel grotere inkomenstransfers en herverdeling. Erg realistisch is dat niet.”

“Werkgevers zullen nooit een fulltime loon betalen om 15 uur te werken. Een algemene productiviteitsstijging waardoor we in plaats van 38 uur slechts nog 15 uur moeten werken, lijkt me niet haalbaar”, zegt Frank Vander Sijpe.

“Dat we afstevenen op een tekort aan banen door automatisering en digitalisering is al tientallen keren voorspeld. In de jaren 80 dacht men ook al dat er geen banen konden worden gecreëerd, en dat de enige manier om iedereen een baan te bezorgen erin bestond om het bestaande werk beter te verdelen. Het idee heeft niet gewerkt en er kunnen dus minstens vragen worden gesteld waarom het nu plots wel zou werken”, vertelt Jan Denys.

Heeft brugpensioen gewerkt?

In het model van Bregman is het cruciaal dat de banen herverdeeld worden, en daar knelt het schoentje. “Kijk naar het brugpensioen: het idee daarachter was dat als ouderen sneller op pensioen zouden gaan, jongeren hun plaats konden innemen. We zien vandaag dat dit niet gewerkt heeft. Er is gewoon geen sluitende match tussen het aanbod op de arbeidsmarkt en de openstaande vacatures”, aldus Frank Vander Sijpe van Securex.

“Een groot stuk van de huidige jobs zullen binnen 5 of 10 jaar niet meer bestaan. Denk maar aan de kassierster in een warenhuis of een loketbediende in de bank. Er zullen andere jobs en werkvormen in de plaats komen, en dat gebeurt nu al. Kijk maar naar de stijging van het aandeel zelfstandigen in België en Nederland. Dat zijn mensen die zélf werk creëren: zij bouwen een zaak rond hun idee en passie. De hoogte van hun loon is voor hen niet de belangrijkste reden om te starten. Dat model is ook voor de werknemers de toekomst: er zullen jobs moeten gebouwd worden rond de mensen. Nu wordt er een jobomschrijving gemaakt en zoeken bedrijven naar de witte raaf die aan al die eisen voldoet, en die vinden ze bijna nooit. Omdat er veel te veel gekeken wordt naar wat mensen niet kunnen. Beter is om te kijken naar wat mensen wél kunnen, en daar een job rond te bouwen. Laat werknemers een persoonlijke saus leggen over hun job. Als we ons welvaarts- en welzijnssysteem in stand willen houden, zullen meer mensen langer aan de slag moeten willen blijven. Het woord “willen” is cruciaal, dat draait niet enkel rond fysiek kunnen, maar ook rond goesting hebben. Je moet werknemers goesting doen krijgen om werk en leven te combineren. Veel mensen hebben het financieel niet nodig om na hun 60ste aan het werk te blijven, dan is de goesting en het fysiek kunnen, het enige criterium om het al dan niet te doen. Mensen krijgen bijvoorbeeld stress van zich nog altijd te moeten verplaatsen naar een werkplaats, terwijl ze dat werk evengoed van thuis uit kunnen doen. Zulke “ouderwetse” dingen maken dat mensen, van zodra ze kunnen, stoppen met werken.”

“Maar”, besluit Frank Vander Sijpe, “Het is anderzijds heel belangrijk dat zo’n jonge mensen als Bregman op een onbevangen manier naar de wereld kijken. Het lijkt misschien naïef, maar innovatie en verandering komen er alleen door mensen die niet vervuild zijn door traditionele gedachten en systemen.”

(mr) 

Rutger Bregman, “Gratis geld voor iedereen. En nog vijf grote ideeën die de wereld kunnen veranderen”, kwam op 15 september uit op papier (18 euro) en als e-boek (7 euro), bij uitgeverij De Correspondent.  

“Mijn werk maatwerk - Jobs bouwen rond mensen”, van David Ducheyne en Frank Vander Sijpe.