Iedereen kan een leider worden

Vlerick is voor velen de toegangspoort tot een bestaan als manager. Maar daarom zijn het nog geen leiders. ‘Managers plannen, leiders maken het verschil’, aldus Vlerick-prof Marc Buelens.

‘Onder de juiste omstandigheden kan iedereen een leider worden’, zegt professor Marc Buelens, docent management aan Vlerick management school, en tevens auteur van boeken als ‘Grootmeester in Leiderschap’ en ‘Hebt u een CEO-brein?’. ‘Maar slechts weinigen zullen hun verantwoordelijkheid opnemen.’

‘Bedrijven zijn complexe aangelegenheden en niet iedereen is even ambitieus - of naïef - om te denken dat hij of zij het onderscheid kan maken’, legt Buelens zijn inleiding uit.

Leider vs. manager

Woorden als ‘leider’ en ‘manager’ worden dikwijls door elkaar gebruikt, en soms kunnen die rollen ook samenvallen, maar er zijn een aantal essentiële verschillen. ‘Leidinggeven is een interpersoonlijk gebeuren’, stelt professor Buelens. ‘Managen is het complexe geheel van plannen, objectieven stellen, mensen beloningen geven.’

Leiders maken het verschil. Ze zijn extravert, vriendelijk, toegewijd, emotioneel stabiel en open. Ze zijn energiek, boezemen vertrouwen in, ze zijn betrouwbaar, plichtsbewust en volhardend, luidt het voorts nog in Grootmeester in Leiderschap. De Amerikaanse psycholoog Robert Sternberg heeft aan vier trefwoorden genoeg om de essentiële eigenschappen van een leider op te sommen: wijsheid, intelligentie, creativiteit en synthese.

Hoe word je een leider?

Er is geen magisch recept, zegt professor Buelens. ‘Sommigen vinden het leuk omdat een eerste toevallige ervaring is meegevallen, anderen volgen een rolmodel, nog anderen worden gekozen door iemand die iets in hen heeft gezien.’

Belangrijk is wel een minimum aan emotionele intelligentie, en nog belangrijker is heel hard werken. Wat is cruciaal om het tot een goed leider te schoppen? ‘Ik volg daarin de visie van de mensen uit de praktijk’, zegt Buelens. ‘Een eerste vereiste is gezond verstand - veel mensen denken dat ze het hebben, maar het is in feite zeer weinigen gegeven. Voorts: heel veel toewijding en heel sterke focus op leiderschap. Je moet bijzonder taakgericht zijn. Visionair zijn is helemaal niet nodig, maar het kan helpen als je een transformationeel leider bent die grote systemen moet veranderen. Het is ook belangrijk dat je ervoor zorgt dat iedereen goed weet wat van hem verwacht wordt, en dat is des te meer nodig als de organisatie faalt. Op een schip heb je doorgaans niet veel leiderschap nodig, daar weet iedereen wat er moet gebeuren. Maar als het schip in een storm terecht komt of beschadigd geraakt, is leiderschap wel vereist.’

Daarnaast moet een goed leider uitblinken in het geven van menselijke aandacht, om het beste uit zijn mensen te halen. ‘Als we geleid worden, willen we dat er een strategie is, dat er beslist wordt en dat de leider geen onmens is’, vult Buelens verder aan.

Vervangbaarheid

In een organisatiecontext heeft een leider nog een ander gebod: hij moet zichzelf vervangbaar maken, zegt Buelens. ‘Dat is een van de eerste opdrachten: zorg dat je een aantal back-ups hebt waar anderen in vrijheid kunnen uit kiezen. Niet één kroonprins, wat nog te vaak in bedrijven voorkomt. Laten we stoppen met de personencultus waarin leiders verafgood worden. Leider is een positie in een bedrijf, net zoals een receptioniste. Een leider moet de emanatie zijn van de bedrijfscultuur, hij moet inspireren, de cultuur en de structuren uitbouwen, de finale beslissingen nemen, maar in principe moet het bedrijf zo georganiseerd zijn dat ongeveer gelijk wie er ceo wordt ongeveer dezelfde beslissingen zal nemen. Grote uitzondering is een bedrijf of een sector in crisis: vandaag moet je niet de banken maar de banksector hervormen, en het is afwachten tot er een leider opstaat die durft te zeggen dat het model heeft gefaald en die een alternatief kan bieden.’

Het grote publiek is gefascineerd door charismatische leiders: Nelson Mandela, Steve Jobs, Martin Luther King, Barack Obama in het eerste jaar van zijn presidentschap. Kan je wel een goede leider zijn zonder charisma? ‘Natuurlijk wel’, zegt professor Buelens. ‘Charisma is een woord dat we gebruiken als we het niet meer begrijpen. De meeste (goede) leiders hebben geen charisma. Charisma helpt als je veel op tv moet komen, of als je een groot bedrijf als Nokia wilt sturen in een richting die nog niet is geprobeerd. Maar zoals bij alles geldt ook voor leiderschap dat het bestaat uit 99 procent transpiratie en 1 procent inspiratie.’

Welke leiders bewondert Marc Buelens het meest? ‘Ik ben te veel academicus om onvoorwaardelijk te kunnen bewonderen of verafgoden. Maar ik heb veel ceo’s geïnterviewd die ik zeer hoog inschat. De echte helden zijn vaak heel nederig. Het zijn mensen die niet graag naar buiten komen, maar die het goed doen in hun bedrijf, met veel en diep respect voor elke werknemer en elke klant. Hun eigen beloningen komen onrechtstreeks en ze komen pas later: hun bedrijf wordt steeds groter en ze kunnen het doorgeven aan hun kinderen.’

(jb)