Op controle bij de bedrijfsarts: de werknemer in zijn blootje

'Sommige werknemers zien de risico's van hun job niet meer. Bedrijfsblindheid noemen we dat'

Katrien Mattan komt van ver. Als bedrijfsarts welteverstaan. Als studente geneeskunde was ze een van die zonderlingen die heel bewust koos voor een bijkomende opleiding arbeidsgeneeskunde. Toen was dat een extra jaar studeren na de artsenopleiding, inmiddels zijn het er vier geworden.

"De meeste studenten wilden huisarts of specialist worden. Ik niet. Ik had geen zin in een job tussen vier muren. De insteek met wat ik doe, is ook volledig anders. Bij een huisarts begint alles bij de patiënt. Die komt naar het kabinet, er wordt een diagnose gesteld en een behandeling gestart. Dat is zuiver curatief of genezend werk. En ook wel een beetje vijgen na Pasen. Het kwaad is al geschied. Als bedrijfsarts hou ik me vooral met preventie bezig: een gezonde werknemer gezond houden. Dat is mijn doel."

Om dat te bereiken, verlaat Katrien regelmatig de stilte van haar kabinet en trekt ze de werkvloer op. "Een arbeidsgeneesheer ziet de werknemer niet alleen in zijn blootje. Ik moet ook kunnen zien hoe en waar iemand werkt. Daar komt zowel ergonomie, toxicologie en een heleboel andere zaken bij kijken. Wat zijn de risico's, de gevaren? Eens ik dat weet, kan ik adviezen formuleren aan de werkgever."

'Geen toeval dat Belgen zoveel pillen slikken'

Een goed preventiebeleid levert zowel werkgever als werknemer heel wat voordelen op. Minder arbeidsongevallen en een dalend ziekteverzuim zijn de meest in het oog springende. De mogelijke oorzaken voor ziekte of afwezigheid zijn daarentegen ontelbaar. Als een werknemer bij Katrien op gesprek komt, probeert ze er zoveel mogelijk op te sporen. "Neem een schilder als voorbeeld. Je kan je dan afvragen of hij met een borstel werkt of in een spuitcabine? Draagt hij handschoenen, gebruikt hij een filtermasker?"

Ook veel heffen en tillen is een mogelijke oorzaak van ziekte of afwezigheid. "Dan ga ik na of zo iemand hulpmiddelen heeft, of hij niet klaagt over rugpijn enzovoort. Bij iemand die in een lawaaierige omgeving werkt, zal ik dan weer regelmatig nagaan of er nog geen gehoorschade is. En zo heeft elk beroep zijn eigen gevaren."

Toch is niet alles zo zwart-wit in Katriens kabinet. "Klachten kunnen enorm subjectief zijn. Als ik tien werknemers van dezelfde dienst vraag of ze veel met een bepaald gevaarlijk product werken, zal de ene van een mug een olifant maken terwijl de andere bepaalde risico's misschien niet meer ziet. Bedrijfsblindheid, noemen we dat. Daarom is het zo belangrijk om altijd een kijkje te nemen op de werkplek zelf."

In tegenstelling tot bij de huisarts komen Katriens bezoekers niet uit vrije wil op consultatie. "Werknemers kunnen hier niet zomaar vrij binnenlopen voor om het even wat, al gebeurt het wel eens dat er iemand met een verkoudheid aan mijn deur staat. Ik zal dan wel eens luisteren, maar eigenlijk is dat een taak voor de huisarts. Ik hou me enkel met werkgerelateerde problemen bezig. Ik schrijf ook geen geneesmiddelen voor. Dat is voorbehouden voor de curatieve sector."

Twintig procent van het verzuim op de werkvloer is volgens Katrien werkgerelateerd. "Als we dat 'grijze' verzuim kunnen terugdringen, zijn we toch voor iedereen een mooie toegevoegde waarde?"

'Twintig jaar terug kreeg ik klachten over rugpijn. Nu over stress, burn-outs, depressies... De lat ligt steeds hoger en de werkgever verwacht dat iedereen kan volgen'

Een van Katriens vaste werkplekken is de Barco-site in Kuurne. Tijdens een rondleiding in de productiehal wijst Katrien me op een automatische schroevendraaier die verticaal boven een werkstation bengelt. Vroeger lagen schroevendraaiers los op de werktafel en moest er vanuit de pols worden gedraaid en gevezen. "Op termijn kan dat tot blessures leiden. Nu hoeven de arbeidsters de schroevendraaier maar naar zich toe te trekken en op een knopje te duwen. Dat is veel ergonomischer en minder belastend voor de gewrichten."

Katrien maakt me ook attent op een hendeltje onder het werkblad waarmee elke tafel op de gewenste hoogte kan ingesteld worden. Even verderop steekt een werknemer zijn oordopjes in alvorens hij een eerder lawaaierige machine in gang zet. "Dat zijn geen gewone oordopjes", weet Katrien. "Ze zijn op maat gemaakt. Dat kost natuurlijk een pak meer maar ze worden tenminste gebruikt. Preventie en comfort gaan hand in hand. Je kan niet van iemand verlangen om dag in dag uit een paar veiligheidsschoenen te dragen die twee maten te groot zijn."

Inmiddels is Katrien twintig jaar actief als bedrijfsarts bij Idewe. Een uitzondering. "Vijf procent van de collega's heeft een anciënniteit van tien jaar of meer. Er zijn heel wat oudere collega's afgevloeid en de jongeren blijven meestal niet zo heel lang. Die shoppen nog wat rond."

Heeft ze in die twintig jaar ook de gezondheid van de werknemer zien evolueren? "Het zijn alleszins andere tijden. Toen ik pas startte, hoorde ik werknemers vooral klagen over fysieke ongemakken zoals rugklachten. Nu spreek ik tijdens mijn consultatie veel meer over overspannen zijn, depressies, het niet meer zien zitten, burn-outs, stress ... De lat wordt steeds hoger gelegd en werkgevers verlangen van de mensen op de vloer dat iedereen dat tempo aankan. Het is geen toeval dat Belgen zoveel pillen slikken."

Ook de vergrijzing plaatst Katrien en haar collega's voor enorme uitdagingen. We zullen langer moeten werken. Het effect daarvan zal op de werkvloer niet onopgemerkt blijven. "Het is onze taak om een balans te vinden tussen belasting en leeftijd. Wat kan iemand nog aan, is een vraag die we in de toekomst nog vaak zullen stellen."

Bij Barco buigen heel wat dames zich bijvoorbeeld jarenlang elke dag opnieuw over fijne micro-elektronicadeeltjes. "Een baas kan niet verwachten dat iemand van 45 nog dezelfde alertheid en scherpte van zicht aan de dag legt als een twintiger. Toch zal hij die oudere werknemer nog nodig hebben, al was het maar omwille van zijn expertise", zegt Katrien.

'Sommigen kafferen hun chef uit, anderen vertellen over hun echtscheiding'

Het merendeel van de mensen die Katrien controleert is over het algemeen fit genoeg om te werken, maar het gebeurt dat ze iemand arbeidsongeschikt moet verklaren. Soms kan dat tot een ontslag om medische redenen leiden. "Als iemand echt niet meer kan functioneren in zijn job, neem ik contact op met zijn directe overste, leg ik uit wat de situatie is of geef ik preventief advies. Dat kan bijvoorbeeld een aanpassing van de werkpost zijn. Zo help ik zoeken naar een oplossing."

Het grootste misverstand dat over de arbeidsgeneesheer bestaat, is dat de muren van zijn kabinet oren hebben en de baas zou meeluisteren. "Zijn huisarts kent hij en hij weet dat die een beroepsgeheim heeft. Maar dat heb ik net zo goed", vertelt Katrien. "Het is dus niet zo dat ik al wat iemand tegen mij vertelt vijf minuten later doorbel naar de baas. Net omwille van ons beroepsgeheim mogen wij daar zelfs niets tegen vertellen."

Mocht dat wel zo zijn, zou het Katrien niet aan stof ontbreken. "Eens ze me kennen, vertellen ze van alles. Er zijn er die hun chef uitkafferen, die hun baas zwartmaken. En dan luister ik. Ook problemen thuis komen aan bod: echtscheidingen, man in het ziekenhuis ... Soms zijn we een echte uitlaatklep, al waak ik er wel wat over dat het niet de spuigaten uitloopt. En zo weet je meteen of iemand zich goed voelt in zijn vel of niet."

(wim.verdoodt@jobat.be)