Is arbeidsmigratie hét wondermiddel tegen vergrijzing?

“Als het doel van migratie het oplossen van de vergrijzing is, is er een instroom van 3 miljoen mensen nodig.” (Ivan Van de Cloot, Itinera Institute)

Eerst een hardnekkige mythe de wereld uit werken: we worden niet overspoeld door werknemers uit Oost-Europa. ‘Een groot deel van de buitenlandse werknemers in ons land komen uit de ons omringende buurlanden, met de Nederlanders met stip op één’, zegt Bruno De Pauw van de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ).

Geen wonderoplossing

Volgens Ivan Van de Cloot van Itinera Institute is migratie alvast niet de wonderoplossing tegen de vergrijzing waarvoor ze soms wordt aanzien. ‘Als dat het doel is, zou er een instroom van 3 miljoen mensen nodig zijn. Bovendien los je op die manier de vergrijzing niet écht op. Ook de gemigreerde werkkrachten gaan ooit op pensioen. Je duwt de vergrijzingsgolf hoogstens een aantal jaren voor je uit.’

Itinera Institute houdt statistieken bij over de migratie in België: ‘Door de uitbreiding van de EU is het procentuele aandeel van de EU-15 landen achteruit gegaan. De nieuwe EU-landen nemen 20 percent van de instroom voor hun rekening. Het aandeel van de Afrikaanse landen blijft, na een kleine golfbeweging, stabiel op 20 percent’, zegt Van de Cloot.

Buitenlandse diploma’s

De kwantiteit is slechts één aspect van de instroom. ‘Crucialer voor de economie is de vraag of die voldoet aan de profielen waar een arbeidsmarkt naar op zoek is’, aldus Van de Cloot.

Arbeidsmigratie als oplossing voor knelpuntberoepen dus. ‘Op de lange termijn kan schaarste op de arbeidsmarkt worden weggewerkt door een strenge selectie van geschikte buitenlandse werknemers. Maar dan moet er dringend werk gemaakt worden van de validering van buitenlandse diploma’s’, zegt Van de Cloot. ‘Nu komen hoogopgeleide nieuwkomers in België nog te vaak terecht in banen beneden hun opleidingsniveau, omdat hun buitenlandse diploma hier niet erkend wordt. Die protectionistische reflex moet eruit, als we willen dat nieuwkomers hun kennis hier ten volle kunnen benutten.’

Dat advies gaat volgens de Itinera-econoom even goed op voor de migranten die historisch in België aanwezig zijn. ‘België heeft een slecht parcours gelopen op het vlak van integratie van migranten in de arbeidsmarkt. Op dat gebied is er het afgelopen decennium amper vooruitgang geboekt. Een groot deel van de nieuwe migranten komt hierheen in het kader van gezinshereniging. Dat is zowat de minst selectieve vorm van migratie. Vaak komen die familieleden in de werkloosheid terecht.’

Ethische richtlijn

Minister van Werk Monica De Coninck is minder enthousiast als arbeidsmigratie ter sprake komt. ‘We mogen niet de indruk wekken dat er in het buitenland kant-en-klare werknemers te vinden zijn, die je zonder veel omhaal in de Belgische arbeidsmarkt kunt inschakelen, bij voorkeur bij het wegwerken van knelpuntvacatures. In de praktijk zul je veel aandacht moeten besteden aan taal - en cultuurverschillen, opleiding en attitudes. Bovendien is er in België nog een grote groep werklozen die we aan de slag moeten krijgen. Hen inschakelen lijkt me prioritair.’

En dan is er nog de discussie over de ethische dimensie van arbeidsmigratie. Het feit dat werknemers soms massaal de wijk nemen naar het buitenland, heeft onvermijdelijk gevolgen voor het thuisland. Zorgt zo’n uittocht van gekwalificeerde werkkrachten niet voor een brain drain in het thuisland? De Wereldgezondheidsorganisatie achtte het alvast opportuun om een ethische richtlijn op te stellen die de uittocht van geschoold verplegend personeel vanuit derdewereldlanden naar het Westen tegen moet gaan.

Provinciegrens

Van de Cloot heeft het liever over een brain circulation: mensen die in het buitenland verblijven en daarna terugkeren naar het thuisland. ‘Zo gebruiken ze de ervaring die ze in het buitenland hebben opgedaan ook in het thuisland.’

Monica De Coninck ziet de zaak kritischer. ‘Op zich is het geen probleem als mensen op verschillende plekken in Europa werken. De Europese Unie fungeert immers als een eenheidsmarkt voor arbeid.’
De minister ziet binnen de EU wel een negatief effect ontstaan sinds het uitbreken van de schuldencrisis. ‘Een land als Duitsland profiteert onrechtstreeks mee van het feit dat werknemers uit crisislanden op zoek gaan naar werk in Europese economieën die minder door de crisis getroffen zijn. Terwijl ze in eigen land ook goed werk zouden kunnen leveren.’

En dan is er nog het menselijke aspect. ‘Laat ons ook niet vergeten dat wegtrekken uit je land géén evidente overstap is’, zegt De Coninck. ‘Als je bedenkt dat de meeste Belgen amper bereid zijn om voor hun werk de provinciegrenzen over te steken, zie je pas in wat voor opgave het is om voor je werk te migreren.’

(ml)